066 Hán Dương vãn diểu 漢陽晚眺

霸王陳跡屬悠悠，
漢水滔滔晝夜流。
龜鶴兩山相對岸，
神仙一去只空樓。
詩成草樹皆千古，
日暮鄉關共一愁。
想像當年吹笛夜，
白蘋紅蓼滿汀洲。

Phiên âm:
Hán Dương vãn diểu 漢陽晚眺 (1)

Bá vương trần tích thuộc du du, (2)
Hán thuỷ thao thao trú dạ lưu.
Quy Hạc lưỡng sơn tương đối ngạn,
Thần tiên nhất khứ chỉ không lâu. (3)
Thi thành thảo thụ giai thiên cổ, (4)
Nhật mộ hương quan cộng nhất sầu. (5)
Tưởng tượng đương niên xuy địch dạ, (6)
Bạch tần hồng liễu mãn đinh châu.

Dịch nghĩa:
Ngắm cảnh chiều đất Hán Dương

Dấu bá vương đã thuộc về dĩ vãng xa xôi,
Dòng sông Hán vẫn cuồn cuộn chảy suốt đêm ngày.
Hai bên bờ núi Quy núi Hạc đứng đối nhau,
Thần tiên một khi đã ra đi chỉ còn tòa lầu trống.
Bài thơ làm xong cây cỏ đều được nghìn thu,
Ngày chiều nhớ quê hương ai nấy đều chung một mối sầu.
Tưởng tượng năm xưa, ban đêm có tiếng địch thổi,
(Nhưng bây giờ chỉ thấy) rau tần trắng rau lục đỏ đầy doi bãi mà thôi.

Chú thích:

(1) Hán Dương: một huyện thuộc tỉnh Hồ bắc, cách Võ Xương một con sông. Võ Xương là nơi có lầu Hoàng Hạc. Trong bài thơ "Hoàng Hạc lâu" của Thôi Hạo có câu: 

晴川歷歷漢陽樹，芳草萋萋鸚鵡洲

"Tình xuyên lịch lịch Hán Dương thụ, Phương thảo thê thê Anh Vũ châu" 

Tản Đà dịch: Hán Dương sông tạnh cây bày, Bãi xa Anh Vũ xanh đầy cỏ non.
(2) Bá Vương: Hán Dương cũng là nơi tranh bá đồ vương ngày trước.
(3) không lâu: chỉ lầu Hoàng Hạc ở bên kia sông.
(4) thảo thụ giai thiên cổ: cây cỏ nhờ có thơ của Thôi Hạo mà bất hủ. Cây đây là cây ở Hán Dương, cỏ đây là cỏ ở Anh Vũ trong bài Hoàng Hạc lâu của họ Thôi. Mà cây đây cỏ đây cũng là cây ở trước mắt trong thơ của tác giả Nguyễn Du. Trong bài "Hoàng Hạc lâu" của Nguyễn Du có câu: "Nhãn trung thảo thụ thượng y y"
Ý nói "cây cỏ trước mắt vẫn còn y như cây cỏ nghìn xưa tả trong thơ Thôi Hạo. Nhờ thơ Thôi Hạo mà Nguyễn Du còn thấy được cây cỏ nghìn xưa trên cây cỏ ngày nay. Và cây cỏ ngày nay sẽ nhờ thơ Nguyễn Du mà còn trong mắt người hậu thế.
Cho nên mới nói "Thi thành thảo thụ giai thiên cổ".
(5) nhật mộ hương quan: trong thơ Hoàng Hạc Lâu của Thôi Hạo có câu: 

日暮鄉關何處是，煙波江上使人愁 

"Nhật mộ hương quan hà xứ thị, Yên ba giang thượng sử nhân sầu"

Tản Đà dịch: Quê nhà khuất bóng hoàng hôn, Trên sông khói sóng thêm buồn lòng đây.
Nguyễn Du mượn chữ trong câu đó. Ý nói đối với quê hương người xưa cũng như người nay, người Hoa cũng như người Việt, đều tha thiết như nhau, đều "cộng nhất sầu"".
(6) xuy địch dạ: đêm thổi địch. Chưa rõ xuất xứ. Có người bảo rằng lấy điển trong bài thơ Lý Bạch:

與史郎中欽聽黃鶴樓上吹笛

一為遷客去長沙，
西望長安不見家。
黃鶴樓中吹玉笛，
江城五月落梅花。

Dữ Sử Lang Trung khâm thính Hoàng Hạc lâu thượng xuy địch

Nhất vi thiên khách khứ Trường Sa，

Tây vọng Trường An bất kiến gia。

Hoàng hạc lâu trung xuy ngọc địch，

Giang thành ngũ nguyệt “Lạc mai hoa”。

Bùi Khánh Đản dịch:

Từ khi thiên khách đến Trường Sa,

Vọng nẻo Trường An chẳng thấy nhà.

Lầu Hạc tháng năm nghe sáo ngọc,

Giang thành vẳng khúc “Lạc mai hoa”

Còn ngờ, vì trong bài của Lý Bạch, cảnh tả là cảnh ban ngày (mặc dù không nói rõ). Còn trong câu thơ của Nguyễn Du, tác giả nhấn mạnh chữ Dạ là ban đêm.

Dịch thơ:
Chiều ngắm Hán Dương

Bá Vương dấu bụi lấp đầy,
Dờn dờn sông Hán đêm ngày chảy xuôi.
Đôi bờ Quy Hạc sánh đôi,
Thần tiên khuất bóng mồ côi bóng lầu.
Thi thành cây cỏ nghìn thu,
Trời chiều chung một mối sầu hương quan.
Tưởng nghe tiếng địch đêm tàn,
Trực nhìn tần trắng liễu vàng đầy doi.

(Quách Tấn dịch)

065 Hoàng Hạc lâu 黃鶴樓

image: https://zhuanlan.zhihu.com/p/111802225

何處神仙經幾時，
猶留仙跡此江湄？
今來古往廬生夢，
鶴去樓空崔顥詩。
檻外煙波終渺渺，
眼中草樹尚依依。
衷情無限憑誰訴，
明月清風也不知。

Phiên âm:
Hoàng Hạc lâu (1)

Hà xứ thần tiên kinh kỷ thì? (2)
Do lưu tiên tích thử giang mi?
Kim lai cổ vãng Lư Sinh mộng, (3)
Hạc khứ lâu không Thôi Hạo thi. (4)
Hạm ngoại yên ba chung diểu diểu,
Nhãn trung thảo thụ thượng y y.
Trung tình vô hạn bằng thùy tố,
Minh nguyệt thanh phong dã bất tri.

Dịch nghĩa:
Lầu Hoàng Hạc

Thần tiên đi đến chốn nào và đã trải qua bao nhiêu đời,
Dấu tiên còn để mãi trên bến sông này.
Nay lại xưa qua (đều chẳng khác) mộng Lư Sinh,
Hạc đi mất lầu trống không (chỉ còn) thơ của Thôi Hạo.
Ngoài lan can khói sóng đều mờ mờ thăm thẳm,
Trong tròng mắt cây cỏ vẫn xanh mướt như xưa.
Mối tình ấp ủ trong lòng thật chứa chan mà không biết bày tỏ cùng ai,
Trăng sáng gió trong cũng không hiểu thấu.

Chú thích:

(1) Hoàng Hạc lâu: lầu Hoàng hạc ở Võ Xương, tỉnh Hồ Bắc.
(2) Thần tiên: Truyền rằng Đinh Linh Huy (có chỗ chép là Phí Văn Huy) tu tiên đắc đạo, thường cưỡi hạc vàng đỗ nơi lầu. Do đó lầu mới mệnh danh là Hoàng Hạc. Phong cảnh trước lầu đx đẹp mà lại có sự tích kỳ nên tao nhân mặc khách thường đến ngâm vịnh.
(3) Lư Sinh mộng: Lư Sinh đời Đường đi thi hỏng, nghỉ trọ ở đất Hàn Đan, gặp một đạo sĩ cho mượn gối nằm ngủ. Trong lúc ấy giờ chủ quán trọ đương nấu một nồi kê. Lư Sinh nằm ngủ thấy mình lấy vợ con gái họ Thôi, rồi thi đỗ tiến sĩ, được bổ đi làm quan. Bước đường công danh hanh thông, không mấy lúc được thăng đến chức Tể tướng. Phú quý vinh hoa ngót 30 năm trời. Cuối cùng bị tội, sắp phải hành hình. Sợ quá giật mình, thức dậy thì nồi kê vẫn chưa chín.
(4) Thôi Hạo (701-754): cũng ghi là Thôi Hiệu, một thi nhân đời Thịnh Đường. Thôi Hạo có bài thơ Hoàng Hạc Lâu, câu khởi thừa rằng:

昔人已乘黃鶴去, 此地空餘黃鶴樓.

Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ,

Thử địa không dư Hoàng Hạc lâu.

Tản Đà dịch: Hạc vàng ai cưỡi đi đâu, Mà nay Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ.
Bài thơ Thôi Hạo rất được truyền tụng. Lý Bạch vào chơi lầu thấy thơ, thất kinh ném bút.

Dịch thơ:
Lầu Hoàng Hạc

Nào thuở tiên đi mãi đến giờ,
Dấu tiên bên bến đứng trơ vơ.
Xưa qua nay lại Lư dồn mộng,
Hạc khuất lầu không Hạo để thơ.
Thăm thẳm nước mây ngoài vạn dặm,
Dờn dờn cây cỏ vẫn ngìn xưa.
Nỗi lòng ấp ủ cùng ai tỏ?
Gió mát trăng trong luống hững hờ.

(Quách Tấn dịch)


Tham khảo:

Tố Như thi, Quách Tấn trích dịch, An Tiêm tái bản, Paris, France, 1995
https://www.arteducation.com.tw/shiwenv_b0d3f72465ef.html