019 Thái Bình mại ca giả 太平賣歌者

Đoàn sứ đi đến phủ Thái Bình thuộc tỉnh Quảng Tây. Chứng kiến cảnh một ông già mù hát rong ở đây. Ông già được gọi đến hát trong một thuyền bên cạnh. Gần một trống canh, dốc hết tâm lực, vừa đàn vừa ca. Nhưng chỉ kiếm được năm sáu đồng tiền. Trong khi đó, những thuyền đi sứ được cung đốn đầy thịt và gạo, ăn uống phung phí, đổ cơm nguội món thừa xuống đáy sông. Nguyễn Du động lòng trắc ẩn, đã kêu lên:

Trung Hoa no ấm, nghe nhiều, 

Trung Hoa cũng có người nghèo thế ư?

photo: Harrison Forman (crop)

太平瞽師粗布衣
小兒牽挽行江湄
云是城外老乞子
賣歌乞錢供晨炊
鄰舟時有好音者
牽手引上船窗下
此時船中暗無燈
棄飯潑水殊狼藉
摸索引身向坐隅
再三舉手稱多謝
手挽弦索口作聲
且彈且歌無暫停
聲音殊異不得辨
但覺嘹喨殊可聽
舟子寫字爲余道
此曲世民與建成
觀者十數並無語
但見江風蕭蕭江月明
口噴白沫手酸縮
卻坐斂弦告終曲
殫盡心力幾一更
所得銅錢僅五六
小兒引得下船來
猶且回顧禱多福
我乍見之悲且辛
凡人愿死不愿貧
只道中華盡溫飽
中華亦有如此人
君不見使船朝來供頓例
一船一船盈肉米
行人飽食便棄餘
殘肴冷飯沉江底

Thái Bình cổ sư thô bố y
Tiểu nhi khiên vãn hành giang mi
Vân thị thành ngoại lão khất tử
Mại ca khất tiền cung thần xuy
Lân chu thời hữu hiếu âm giả
Khiên thủ dẫn thướng (a) thuyền song hạ
Thử thời thuyền trung ám vô đăng
Khí phạn bát (b) thủy thù lang tạ
Mô sách dẫn thân hướng tọa ngung (c)
Tái tam cử thủ xưng đa tạ
Thủ vãn huyền sách khẩu tác thanh
Thả đàn (d) thả ca vô tạm đình
Thanh âm thù dị bất đắc biện
Ðãn giác liêu lượng thù khả thinh
Chu tử tả tự vị dư đạo
Thử khúc Thế Dân dữ Kiến Thành
Quan giả thập số tịnh vô ngữ
Ðãn kiến giang phong tiêu tiêu giang nguyệt minh
Khẩu phún bạch mạt, thủ toan súc
Khước tọa, liễm huyền, cáo chung khúc
Ðàn tận tâm lực cơ nhất canh
Sở đắc đồng tiền cận ngũ lục
Tiểu nhi dẫn đắc há thuyền lai
Do thả hồi cố đảo đa phúc
Ngã sạ kiến chi, bi thả tân
Phàm nhân nguyện tử bất nguyện bần
Chỉ đạo Trung Hoa (e) tẫn ôn bão
Trung Hoa (e) diệc hữu như thử nhân
Quân bất kiến sứ thuyền triêu lai cung đốn lệ
Nhất thuyền, nhất thuyền doanh nhục mễ
Hành nhân bão thực tiện khí dư
Tàn hào lãnh phạn trầm giang để

Dị bản:

(a) dẫn thướng 引上 => thướng dẫn 上引

(b) bát 潑 => bát 撥

(c) ngung 隅 => tháp 榻

(d) đàn 彈 => vũ 舞

(e) Trung Hoa 中華 => Trung Nguyên 中原

Dịch nghĩa:
Người hát rong ở thành Thái Bình

Ở phủ Thái Bình (1) có người mù mặc áo vải thô
Có đứa trẻ dẫn ra bến sông
Nói rằng đó là ông già ăn xin ở ngoài thành
Hát mướn xin tiền nấu ăn
Thuyền bên cạnh có người thích nghe hát
Cầm tay ông già dẫn xuống thuyền dưới cửa sổ
Lúc này trong thuyền tối không đèn
Cơm thừa canh cặn đổ bừa bãi
Ông già lần mò ngồi vào một góc
Hai ba lần giơ tay xin cám ơn
Tay nắn dây đàn, miệng cất tiếng hát
Vừa đàn vừa ca không ngừng nghỉ
Tiếng nghe khác lạ không hiểu được
Nhà thuyền viết chữ bảo ta rằng:
Khúc hát này nói về Thế Dân và Kiến Thành (2)
Hơn chục người nghe đều im lặng lắng nghe
Chỉ thấy gió trên sông vi vu và trăng sáng vằng vặc
Miệng sùi nước bọt, tay rã rời
Ngồi xuống, cất đàn, nói rằng khúc đàn hát đã xong
Hết lòng hết sức đàn gần một trống canh
Vậy mà chỉ được năm sáu đồng tiền
Đứa em dẫn ra khỏi thuyền
Còn quay đầu lại nói lời chúc lành
Ta chợt thấy vậy bồi hồi thương xót
Phàm người ta thà chết hơn sống nghèo
Thường nghe nói ở Trung Hoa mọi người đều được ấm no
Ở Trung Hoa cũng có người nghèo như thế sao
Anh không thấy lệ cung đốn mỗi ngày cho thuyền đi sứ
Từng thuyền từng thuyền đầy gạo và thịt
Người đi thuyền ăn no, còn thừa đem vứt bỏ
Cơm nguội, thức ăn thừa đổ xuống đáy sông


chú thích

(1) Thái Bình: tên một phủ ở Quảng Tây.

(2) Kiến Thành và Thế Dân: Hai người con của Ðường Cao Tổ 唐高祖. Kiến Thành 建成 là Thái tử. Thế Dân 世民 lập mưu giết Kiến Thành, đoạt ngôi Thái tử, sau thành vua Ðường Thái Tông 唐太宗 (627-649).

Dịch thơ:
Người hát rong ở thành Thái Bình

Ở phủ Thái Bình có ông lão,
Hai mắt mù mặc áo vải thô.
Nắm tay trẻ dắt ngoại ô,
Ven sông hát dạo lần mò kiếm ăn.
Thuyền bên có kẻ ham nghe hát,
Dẫn ông già xuống sát cửa thuyền.
Lúc này thuyền tối không đèn,
Cơm thừa canh cặn đổ tràn tứ tung.
Lò dò vô trong cùng, một góc,
Hai ba lần lóc ngóc cám ơn.
Miệng ca, tay nắn dây đàn,
Một hơi đàn hát chẳng lần nghỉ ngơi.
Thanh âm lạ, lẽ lời không hiểu,
Lắng nghe ra thì điệu cũng hay.
Nhà thuyền viết chữ: "Khúc này
Thế Dân tranh đoạt quyền oai Kiến Thành."
Chục người xem mà đành phăng phắc,
Gió ru trăng vằng vặc trên sông.
Miệng sùi, tay mỏi lão ông,
Cất đàn, ngồi lại, thưa rằng đã xong.
Gần một canh, hết lòng hết sức,
Năm sáu đồng kiếm được thế thôi.
Ðứa em dẫn khỏi thuyền rồi,
Còn quay đầu lại gửi lời chúc may.
Chợt nhìn thấy cảnh này đau xót,
Phàm người ta chết tốt hơn nghèo.
Trung Hoa no ấm, nghe nhiều,
Trung Hoa cũng có người nghèo thế ư?
Kìa không thấy sứ từ xa lại,
Gạo thịt đầy thuyền cái thuyền con.
Người ăn no ứ vẫn còn,
Ðáy sông cơm ngọt món ngon đổ chìm.

(Đặng Thế Kiệt dịch)